5-15 % zaszczepionych: gorączka powyżej 39’C między 6. a 12. dniem od szczepienia (u dzieci z predyspozycją do drgawek gorączkowych mogą one wystąpić również po szczepieniu) 1/25000 – 1/2000000 podanych dawek małopłytkowość (czyli obniżenie liczby płytek krwi w morfologii) – na skórze dziecka pojawi się wysypka która Wstrząs anafilaktyczny Natalia Ślusarczyk Wstrząs anafilaktyczny Nagła, szybko postępująca, zagrażająca życiu reakcja, która pojawia się po narażeniu na czynnik lub substancję uczulającą. 1 Przyczyny Leki Alergeny wziewne Pokarmy Jad owadów Stres Wysiłek fizyczny Reakcja na zimno Jak się objawia wstrząs anafilaktyczny? Co robić w razie wystąpienia objawów? Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) - objawy, przyczyny i leczenie | Alergie - mp.pl Szczepienie przeciwko COVID-19 a wstrząs anafilaktyczny. Przeciwko COVID-19 mogą się szczepić także alergicy oraz osoby po wstrząsie anafilaktycznym, ale tylko wówczas, gdy znany jest czynnik, który wywołał wstrząs np. dany lek, pokarm, użądlenie przez konkretnego owada. Jednak, gdy po pierwszej dawce szczepienia przeciwko uczulone na białko jaja kurzego (gdy wywołuje on wstrząs anafilaktyczny), u których wystąpiła reakcja alergiczna przy poprzedniej dawce, przechodzące choroby gorączkowe, z zaostrzeniem choroby przewlekłej. Czego nie wolno po szczepieniu na grypę? Oddawanie krwi po szczepionce przeciw grypie może zostać opóźnione. Na stronie Na przykład szczepionki przeciwko grypie mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny (a nawet zgon) u osób z ciężką alergią na białko jaja kurzego (nie dotyczy to preparatów, w których produkcji wirusy są namnażane w hodowli komórkowej, a nie na zarodkach jaj kurzych – przyp. red. O0FO3. Czym jest reakcja anafilaktyczna (tzw. anafilaksja) u psa? Reakcja anafilaktyczna to niewłaściwa reakcja organizmu na działający alergen (antygen). Wstrząs anafilaktyczny u psa Pierwszy kontakt organizmu z danym alergenem powoduje powstawanie przeciwciał klasy IgE (odpowiedź humoralna), które wiążą się z powierzchnią komórek układu odpornościowego (komórki tuczne). Mówi się, że pacjent „uwrażliwił się” na ten alergen. Na tym etapie nie występują żadne objawy reakcji anafilaktycznej. Powtórne narażenie zwierzęcia na ten sam alergen powoduje połączenie alergenu z co najmniej dwoma przeciwciałami klasy IgE, związanymi z powierzchnią komórki tucznej. Komórka ta uwalnia swoją zawartość (degranulacja), ulega aktywacji i rozpoczyna się reakcja anafilaktyczna. Pewne substancje nasilają stan zapalny (mediatory zapalne), np.: histamina, prostaglandyny, leukotrieny, tromboksany, proteazy, czynnik chemotaktyczny eozynofili, czynnik aktywujący płytki krwi. Rodzaje reakcji anafilaktycznejWstrząs anafilaktyczny – co to jest i jak bardzo jest niebezpieczny?Objawy wstrząsu anafilaktycznegoJak możesz pomóc swojemu zwierzakowi?Co zrobi weterynarz w przypadku wstrząsu anafilaktycznego?Rokowanie przy wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznegoZaleceniaReakcja anafilaktyczna po szczepieniuAdrenalina na własny użytek w domu rozwiązaniem problemu? Rodzaje reakcji anafilaktycznej Reakcja anafilaktyczna może mieć charakter miejscowy (atopia) lub uogólniony (wstrząs anafilaktyczny). Atopia to dziedziczna predyspozycja do występowania reakcji alergicznych na skutek kontaktu z antygenem obecnym w środowisku. Do uczulenia u zwierzęcia atopika dochodzi na skutek przechodzenia przez skórę określonych alergenów środowiskowych (na przykład roztoczy kurzu domowego, pleśni). Problem mogą nasilać bytujące na zwierzęciu pchły, towarzyszące zakażenie skóry niektórymi bakteriami (gronkowiec) lub grzybami (Malassezia), zaburzenia funkcjonowania bariery naskórkowej czy sezonowy wzrost określonych alergenów (pyłki). Przyczyną może być także kontakt z alergenami pokarmowymi. W efekcie końcowym w skórze pojawiają się komórki zapalne, dochodzi do produkcji substancji odpowiedzialnych za proces zapalny i uporczywego swędzenia (świąd). Zdecydowana większość przypadków atopii objawia się w postaci zapalenia skóry (okolica warg, oczu, wewnętrzne powierzchnie małżowin usznych, brzuch, powierzchnie zginaczowe stawów łokciowych, nadgarstkowych i skokowych, przestrzenie międzypalcowe i okolica odbytu), niemniej jednak możliwe jest samoistne występowanie atopowego zapalenia błony śluzowej nosa bądź atopowego zapalenia spojówek. Atopia to znacznie bardziej rozbudowana jednostka chorobowa, w tym artykule jednak skupimy się przede wszystkim na uogólnionej postaci reakcji anafilaktycznej czyli na wstrząsie anafilaktycznym. Wstrząs anafilaktyczny – co to jest i jak bardzo jest niebezpieczny? Co to jest wstrząs anafilaktyczny? Wstrząs bez względu na rodzaj (hipowolemiczny, pourazowy, obturacyjny, kardiogenny czy septyczny) jest stanem ograniczonego dopływu krwi do tkanek, skutkującym niedostatecznym ich utlenowaniem. W przebiegu wstrząsu anafilaktycznego po uwolnieniu zawartości komórek tucznych i mediatorów zapalnych, dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia ich przepuszczalności. Zmniejszona zostaje objętość krwi krążącej, ograniczony jest przepływ (perfuzja) krwi przez tkanki – dostają one mniej tlenu niż potrzebują. Może dojść do niedotlenienia mięśnia sercowego i mózgu, a w najgorszym scenariuszu do śmierci pacjenta. Wstrząs anafilaktyczny jest najgroźniejszą formą reakcji anafilaktycznej. Gdy wystąpi, należy liczyć się z ryzykiem zejścia śmiertelnego zwierzęcia. Jest to stan zagrożenia życia i wymaga pilnej konsultacji lekarsko-weterynaryjnej! Sprawcy wstrząsu anafilaktycznego: jady: pszczół, os, szerszeni, mrówek, meszek, węży, preparaty krwiopochodne (podawane w trakcie transfuzji), szczepionki, leki, penicylina, gentamycyna, tetracykliny, cefalosporyny, sulfonamidy, acepromazyna, ketamina, prokaina, lidokaina, diazepam, niesterydowe leki przeciwzapalne, niektóre kontrasty stosowane w zaawansowanej diagnostyce obrazowej, karma dla psa. W wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego ogromną rolę odgrywają osobnicze uwarunkowania konkretnego zwierzęcia, jego wrażliwość na konkretne alergeny. Brak jest dostępnych badań pozwalających na wykrycie podatnych na anafilaksję zwierząt, określenie szkodliwych dla nich alergenów i wyeliminowanie tych czynników z otoczenia. Zdarza się, że nie udaje się ustalić bezpośredniej przyczyny wstrząsu anafilaktycznego. Objawy wstrząsu anafilaktycznego Objawy wstrząsu anafilaktycznego Objawy reakcji anafilaktycznej uzależnione są od dawki alergenu, drogi wniknięcia i stopnia uwrażliwienia organizmu na ten konkretny alergen. U silnie uczulonego zwierzęcia może dojść do bardzo intensywnej reakcji anafilaktycznej nawet po kontakcie z niewielką ilością alergenu. W zakresie lokalizacji objawy mogą ograniczać się do miejsca wniknięcia alergenu lub obejmować cały organizm. Należy mieć świadomość, że reakcja miejscowa (pokrzywka w postaci bąbli na skórze lub obrzęk naczynioruchowy czyli obrzęk skóry i podskórza, rumień czy świąd mogą przekształcić się w reakcję uogólnioną (wstrząs anafilaktyczny). Objawy występują natychmiast, zazwyczaj od kilku minut do 30 minut od zadziałania alergenu, a objawy kliniczne stopniowo nasilają się. Istnieje zależność: im szybciej rozwijają się objawy kliniczne tym większe jest nasilenie wstrząsu anafilaktycznego. Może zdarzyć się, że nasilenie objawów reakcji anafilaktycznej maleje, by po upływie kilku godzin gwałtownie się zwiększyć. Jest to tzw. reakcja dwufazowa i o ile nie zostanie rozpoznana i odpowiednio leczona to prowadzi do zwiększonej śmiertelności. Różne gatunki w różny sposób będą reagowały na alergeny wywołujące reakcję anafilaktyczną. Zależne jest to od wykształconych reakcji układu odpornościowego, budowy mięśni gładkich oraz szybkości usuwania antygenu z krwi krążącej. W związku z tym istnieje pojęcie „narządów wstrząsowych” – różnych u różnych gatunków. U psów narządem wstrząsowym jest wątroba i układ pokarmowy, jeden z mediatorów zapalnych (histamina) wydzielana jest głównie w komórkach układu pokarmowego a następnie razem z krwią trafia do wątroby. U kotów narządem wstrząsowym są płuca, przy kontakcie z alergenem koty zazwyczaj reagują intensywnym skurczem oskrzeli. Z tego względu dominującym objawem u tego gatunku będzie duszność. Objawy wstrząsu anafilaktycznego u psa: swędzenie (świąd), pokrzywka, wymioty, nudności, biegunka (w tym także biegunka krwotoczna) oddawanie moczu. Objawy wstrząsu anafilaktycznego u kota: silny świąd okolicy głowy, duszność, świst krtaniowy (związany z kurczem krtani), zwiększona częstotliwość oddechów, kaszel, ślinienie, wymioty, zaburzenia koordynacji ruchów. Do objawów może dołączyć się nadmierne pobudzenie w początkowej fazie, natomiast w końcowym stadium możliwe są zaburzenia świadomości zwierzęcia i ostra niewydolność układu krążenia (zapaść). Liczyć się trzeba z wystąpieniem cech typowych dla zjawiska jakim jest wstrząs. Objawy wstrząsu: bladość błon śluzowych, przyspieszona praca serca (tachykardia), niewyczuwalne tętno, zimne kończyny. U kotów rozwinąć się może obrzęk płuc, u psów z kolei dojść może do zatrzymania krwi w wątrobie i w efekcie jej powiększenia. Jak możesz pomóc swojemu zwierzakowi? Wstrząs anafilaktyczny to stan zagrożenia życia. Największą przysługę jaką możesz oddać zwierzakowi to jak najszybciej dotrzeć z nim do Kliniki, gdzie będzie mógł otrzymać stosowną pomoc. Liczy się czas! To, co możesz zrobić we własnym zakresie to usunięcie alergenu (o ile to możliwe) wywołującego reakcję np. usuń żądło w przypadku użądlenia, przerwij podawanie leków (jeśli zostały zalecone ale widzisz, że zwierzę dziwnie po nich się zachowuje). Jeżeli zwierzę ciężko oddycha, ułóż je „na waruj” (pozycja mostkowa), w takim ułożeniu najłatwiej będzie mu oddychać. Co zrobi weterynarz w przypadku wstrząsu anafilaktycznego? Postępowanie w klinice weterynaryjnej Dla lekarza weterynarii kluczowymi informacjami w procesie diagnostycznym są informacje z wywiadu – czy zwierzę miało kontakt z alergenami, czy przebyło ostatnio szczepienia (jeśli tak to jakie i kiedy), czy w ostatnim czasie poddawane było leczeniu, jeśli tak to jakie leki przyjmowało. Konieczne jest wykluczenie wstrząsu na innym tle niż anafilaktyczny. Rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego opiera się wyłącznie na obrazie klinicznym a głównym celem jest ograniczenie nasilenia reakcji. Lekarz zadba o drożność dróg oddechowych, pozbywając się ciał obcych, śluzu, krwi bądź wymiocin. Ocenie poddana zostanie okolica szyi, gardło i język pod kątem ewentualnych zranień, obrzęków i krwiaków. Wykluczone zostaną uszkodzenia tchawicy i kurcz krtani (często występujące u kotów). Lekarz weterynarii może wykonać badanie laryngoskopem celem zobrazowania gardła i krtani, w razie potrzeby zastosuje ssak do odessania zalegających wydzielin w drogach oddechowych. Możliwe, że konieczne będzie zaintubowanie pacjenta i tlenoterapia. Założone zostanie dojście dożylne. Wstrząsowi anafilaktycznemu towarzyszy spadek ciśnienia krwi, kluczowe jest wdrożenie płynoterapii celem podniesienia ciśnienia, polepszenia dopływu krwi do tkanek i zapobiegania zapadaniu się naczyń. Leczenie farmakologiczne wiąże się z podawaniem adrenaliny (najczęściej dożylnie, ewentualnie jeśli podaż dożylna nie jest możliwa to domięśniowo). Czasem jednorazowy zastrzyk z adrenaliną nie jest wystarczający i podaje się dodatkową dawkę. Podanie adrenaliny w przypadku wstrząsu anafilaktycznego: zmniejsza skurcz oskrzeli, poprawia ciśnienie krwi, hamuje uwalnianie kolejnych mediatorów reakcji zapalnej, poprawia kurczliwość i częstość pracy serca, usprawnia przepływ wieńcowy. Dobra reakcja na podaż adrenaliny potwierdza wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego. Rozważyć należy podaż glikokortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych, choć mają one drugorzędne znaczenie w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego. Należy mieć świadomość, że wstrząs anafilaktyczny może mieć nieprzewidywalny charakter, stąd tak ważna jest fachowa opieka i obserwacja zwierzęcia. W zależności od stanu pacjenta wdrażane mogą być leki przeciwdziałające: zaburzeniom pracy serca, spadkowi ciśnienia, duszności. Czasem konieczne może być płukanie żołądka lub lewatywa, jeżeli alergen jest tła pokarmowego. Jeżeli wstrząs anafilaktyczny nastąpił w trakcie transfuzji, lekarz weterynarii niezwłocznie ją przerwie. W zależności od stanu pacjenta i oceny lekarza weterynarii, po wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego należy liczyć się z koniecznością hospitalizacji zwierzęcia i wykonania dodatkowych badań ( badań krwi). Hospitalizacja jest wskazana szczególnie ze względu na ryzyko powstrząsowego zaburzenia czynności narządów zaangażowanych w reakcję anafilaktyczną. Lekarz weterynarii może podjąć decyzję o rozszerzeniu diagnostyki o badanie USG. Oceniany jest stan przewodu pokarmowego, wątroba, pęcherzyk żółciowy (który w przebiegu reakcji anafilaktycznej może dawać tzw. „efekt halo”, wynikający z pogrubienia jego ściany). U psów z anafilaksją na skutek zaburzeń krzepnięcia może występować krwawienie do jamy brzusznej, stan taki pomaga nam wykryć właśnie badanie USG. U kotów z kolei USG może być przydatne w badaniu klatki piersiowej i wykrycia cech obrzęku płuc. Rokowanie przy wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego Przy wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego rokowanie jest ostrożne do złego. Zalecenia Czy zapobieganie jest możliwe? Jak wspomniałam we wcześniejszej części artykułu, reakcja anafilaktyczna to indywidualna, osobnicza sprawa. Jedno zwierzę może bez szwanku znieść kilkakrotne użądlenie przez osę na przestrzeni czasu, u innego z kolei przy drugim epizodzie dojdzie do anafilaksji. Zaleca się by w miarę możliwości ograniczać kontakt naszych podopiecznych z owadami i gadami. Jeżeli doszło do reakcji anafilaktycznej na skutek podania konkretnego leku lub szczepionki to dopilnuj, by lekarz weterynarii w książeczce zdrowia zwierzęcia zaznaczył taką informację, aby na przyszłość uniknąć podobnych incydentów. Obserwuj swojego pupila po szczepieniu, w razie niepokojących objawów skontaktuj się z lekarzem weterynarii. Jeżeli podejrzewasz reakcję nadwrażliwości na alergen pokarmowy (rzadko), należy unikać podawania karmy dla psa zawierającej ten alergen. Reakcja anafilaktyczna po szczepieniu Wstrząs po szczepieniu psa Szczepić, nie szczepić? Według Zespołu do Spraw Szczepień Światowego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt WSAVA w przypadku szczepień podstawowych (zasadniczych) należy ocenić poziom przeciwciał (wykonać badanie serologiczne). Jeśli pies ma przeciwciała przeciw nosówce i parwowirozie, a kot przeciw panleukopenii, szczepienie przypominające nie jest konieczne. W przypadku wścieklizny należy postępować zgodnie z przepisami – w przypadku psów szczepienie jest obowiązkowe raz do roku, natomiast u kotów (u których szczepienie nie jest regulowane prawnie) badanie serologiczne ujawni, czy potrzebne jest doszczepienie. W przypadku szczepionek dodatkowych (np. przeciwko leptospirozie) jeżeli doszło do reakcji anafilaktycznej to kolejne szczepienia są niewskazane. W szczególności zwracana jest uwaga na doniesienia o wstrząsach anafilaktycznych u ras miniaturowych po szczepieniu przeciw leptospirozie. Źródłem zakażenia leptospirą najczęściej jest kontakt z moczem zakażonych leptospirą gryzoni – należy mieć świadomość, że w zasadzie każdy pies wychodzący na zewnątrz jest w grupie ryzyka, gdyż z moczem gryzoni może mieć kontakt w większości miejsc. Szczepienie powinno być rozważone szczególnie u psów mających kontakt ze szczurami bądź ich moczem, zwłaszcza w podmokłym, błotnistym środowisku, pijących ze zbiorników wodnych (szczególnie stojących) lub pływających w nich, a także narażonych na wyjątkowo silne opady i powodzie. Adrenalina na własny użytek w domu rozwiązaniem problemu? Istnieje adrenalina w wersji ampułko-strzykawek do samodzielnego wstrzykiwania w warunkach domowych, z powodzeniem stosowana u ludzi w przypadkach anafilaksji. Dobrym rozwiązaniem byłoby posiadanie tegoż leku gdy jest się Opiekunem zwierzęcia u którego wstrząs anafilaktyczny wystąpił lub wiemy że istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia takiej reakcji. Problem ze stosowaniem ludzkich ampułko-strzykawek w medycynie weterynaryjnej wiąże się z innym dawkowaniem u zwierząt niż u ludzi – leki gotowe, dostępne w aptece nie nadają się do stosowania u psów o zupełnie innych uwarunkowaniach wagowych. Posiadanie adrenaliny na własny użytek jest dobrym rozwiązaniem i wartym rozważenia. Zachęcam do skonsultowania takiej opcji z prowadzącym Twojego psa lekarzem weterynarii. Wstrząs anafilaktyczny to ciężka, szybko rozwijająca się reakcja nadwrażliwości na jakiś czynnik (np. pokarm, jad owadów), w której występuje obniżenie ciśnienia tętniczego zagrażające życiu. Leczenie wstrząsu anafilaktycznego to przede wszystkim jak najszybsze podanie adrenaliny w przednio-boczną powierzchnię uda Co to jest wstrząs anafilaktyczny i jakie są przyczyny? Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) jest to szybko rozpoczynająca się i zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości organizmu w odpowiedzi na jakiś czynnik (zwykle pokarm, lek lub użądlenie pszczoły czy osy). W przebiegu wstrząsu anafilaktycznego zwykle dochodzi do znacznego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. W tabeli poniżej zestawiono czynniki najczęściej wywołujące anafilaksję, ale warto wiedzieć, że taka reakcja może pojawić się w odpowiedzi także na inne, rzadsze czynniki. Wstrząs może mieć charakter alergiczny (np. w razie uczulenia na alergeny orzeszków ziemnych) lub niealergiczny (w razie reakcji na np. zimno). Najczęstszym mechanizmem powstawania wstrząsu anafilaktycznego jest uczulenie na jakiś alergen, co powoduje reakcję IgE-zależną i następnie pobudzenie tzw. komórek tucznych, które wydzielając różne silne substancje (przede wszystkim histaminę i tryptazę) powodują jego objawy. Inne czynniki mogą bezpośrednio pobudzać komórki tuczne i inne komórki. Niekiedy nie udaje się odnaleźć przyczyny wstrząsu anafilaktycznego, który wtedy nazywamy idiopatycznym. Jak często występuje wstrząs anafilaktyczny? Wstrząs anafilaktyczny występuje co roku u około 1–3% osób. Częstszy jest u osób młodych i u kobiet. Najczęstszymi przyczynami anafilaksji u dorosłych są leki (34%), pokarmy (31%) i jady owadów (20%), u dzieci zaś pokarmy (70%), jady owadów (22%) i leki (7%). W około 30% przypadków u dorosłych i w około 15% przypadków u dzieci pomimo szczegółowej diagnostyki nie udaje się ustalić przyczyny anafilaksji (anafilaksja idiopatyczna). Najczęstsze przyczyny występowania wstrząsu anafilaktycznego Czynnik mogący wywołać wstrząs Przykłady alergeny wziewne sierść koniakota lateks leki niesteroidowe leki przeciwzapalne (aspiryna, ibuprofen, ketoprofen, naproksen i inne) pyrazolony antybiotyki (penicylina, cefalosporyny, aminoglikozydy, tetracyklina i inne) cytostatyki (leki stosowane w leczeniu nowotworów) inne: środki kontrastowe z jodem używane w radiologii, insulina, leki używane przy znieczuleniu (suksametonium), narkotyczne środki przeciwbólowe (morfina) szczepionki i surowice immunoterapia alergenowa (tzw. odczulanie – zwłaszcza podawana w formie wstrzyknięć podskórnych) surowica przeciwtężcowa, szczepionki przeciwwirusowe, inne szczepionki pokarmy i dodatki do pokarmów pokarmy: u dorosłych - orzeszki ziemne, laskowe ryby i skorupiaki, cytrusy u dzieci – jaja kurze, mleko krowie, orzechy ziemne, laskowe, ryby, pszenica, soja dodatki do pokarmów (przyprawy konserwanty, barwniki) jady owadów błonkoskrzydłych jad pszczoły, osy, szerszenia, mrówek inne przetoczenia krwi lub preparatów krwiopochodnych (zwykle pomyłkowe przetoczenie niezgodnego preparatu) zimno lub ciepło wysiłek fizyczny stres Wstrząs anafilaktyczny - objawy Po zadziałaniu jakiegoś czynnika wyzwalającego wstrząs może dojść do całej gamy objawów. Objawy te występują najczęściej w ciągu kilku minut, a nawet sekund (>90% do 30 minut) i zwykle samoistnie ustępują. Zdarzają się także nawroty, tzw. późne reakcje pojawiające się do 72 godzin od pierwszej reakcji – najczęściej po 8–12 godzinach (u około 1–20% chorych). U około 80–90% chorych objawy rozwiniętego wstrząsu poprzedza pojawienie się zmian skórnych – np. wysypki (tzw. pokrzywki) po przyjęciu jakiegoś pokarmu lub leku. Groźnymi objawami są: zawroty głowy uczucie silnego osłabienia kołatanie serca chrypka kaszel nieżyt nosa uczucie braku powietrza nudności i wymioty, ból brzucha. Gwałtowne obniżenie ciśnienia tętniczego dotyczy 1/3 chorych (u dorosłych dolną granicą tzw. ciśnienia skurczowego jest 90 mm Hg, u dzieci do 10. roku życia – 70 mm Hg). Skóra jest chłodna, blada, spocona. Ostatecznie może dojść do utraty przytomności, a nawet zgonu (najczęściej spowodowanym tak silnym obrzękiem „opuchnięciem” tkanek gardła, że dochodzi do zamknięcia krtani i niemożności oddychania). Chorobami, które sprzyjają pojawieniu się powikłań wstrząsu anafilaktycznego są alergia na orzeszki ziemne oraz choroby układu oddechowego (zwłaszcza źle leczona astma oskrzelowa u młodych chorych) oraz układu krążenia. Zażywane przez chorego leki mogą być przyczyną wstrząsu anafilaktycznego (np. stosowane w nadciśnieniu tętniczym tzw. inhibitory konwertazy) lub utrudniać jego leczenie (stosowane w chorobach układu krążenia tzw. beta-blokery). Co robić w razie wystąpienia objawów? Każdy chory (a także jego bliscy czy przyjaciele) powinni być przeszkoleni w zakresie podawania adrenaliny (a nawet zasad pierwszej pomocy). Wykazano, że najważniejszą przyczyną śmierci z powodu wstrząsu anafilaktycznego jest opóźnienie podania adrenaliny do czasu przybycia karetki pogotowia ratunkowego. Jest to bardzo ważne, ponieważ tylko około 10% reakcji anafilaktycznych ma miejsce w placówkach medycznych. Adrenalina, która naturalnie wydziela się w naszym organizmie w sytuacji zagrożenia czy stresu, silnie go mobilizuje. Kurczy naczynia krwionośnie, dzięki czemu wzrasta ciśnienie tętnicze, zmniejsza obrzęk tkanek i zmniejsza wydzielanie substancji zapalnych z komórek tucznych, a zatem odwraca skutki wstrząsu anafilaktycznego. Postępowanie w przypadku wystąpienia anafilaksji Na początku należy szybko przerwać narażenie na czynnik, który wywołał wstrząs, np. usunąć żądło owada. Następnie pacjent musi sobie podać sam adrenalinę domięśniowo w udo (lub podaje ją inna przeszkolona osoba). Jeśli lekarz wcześniej przepisał choremu lek przeciwhistaminowy – chory powinien go przyjąć (u osób nieprzytomnych nie wolno podawać tabletek). Dobrze jest ułożyć chorego w pozycji leżącej z uniesionymi nogami. Po podaniu adrenaliny natychmiast wzywa się pogotowie ratunkowe (pod numerem 112 lub 999). Chory nie powinien sam jechać do szpitala samochodem, ponieważ może nagle stracić przytomność. Jeśli chory jest sam, powinien upewnić się, że drzwi są otwarte, aby ratownicy mogli wejść do domu. W razie zatrzymania oddechu lub krążenia osoba towarzysząca choremu powinna podjąć akcję reanimacyjną, ponieważ zwłoka w oczekiwaniu na przybycie pogotowia oznacza zgon chorego. Każdy przypadek wstrząsu, nawet z niewielkimi objawami, wymaga obserwacji w szpitalu – przynajmniej 8–12 godzin. Szczególnie ciężkie objawy wymagają przyjęcia na oddział intensywnej terapii. Chorzy wypisywani do domu powinni otrzymać pisemny plan w razie ponownego pojawienia się objawów wstrząsu, skierowanie na dalszą diagnostykę przyczyn wstrząsu oraz receptę na adrenalinę i inne leki. Rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego Wstrząs anafilaktyczny zazwyczaj rozpoznaje się na podstawie szczególnie szybko przebiegających, gwałtownych objawów połączonych często (chociaż nie zawsze) ze spadkiem ciśnienia tętniczego. Zwykle objawy wstrząsu są tak charakterystyczne, że jego rozpoznanie nie budzi wątpliwości. Niekiedy jednak chory nie zwraca uwagi na to, że np. wymioty i zasłabnięcie po zjedzeniu jakiegoś pokarmu poprzedziła swędząca wysypka. Niekiedy wstrząs anafilaktyczny można pomylić z innymi chorobami – np. napadem astmy oskrzelowej czy zatruciem pokarmowym. W razie wcześniejszego przyjęcia np. leków przeciwhistaminowych objawy ze strony skóry zwiastujące wstrząs mogą być nieobecne. Dużo problemów nastręcza natomiast sprecyzowanie, po jakim czynniku doszło do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. W trakcie rozwiniętego wstrząsu z reguły nie ma czasu, aby pobrać krew do badań, dzięki którym można potwierdzić jego podejrzenie. Do badań tych należą oznaczenia stężenia histaminy (badanie to należy wykonać jak najszybciej, do 60 minut od początku objawów) oraz tryptazy we krwi (jej poziom może być prawidłowy u chorych z alergią pokarmową). Poziom tych substancji może się też szybko zmieniać, co dodatkowo utrudnia rozpoznanie wstrząsu. Dlatego też rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego opiera się głównie na zaobserwowaniu charakterystycznych dlań objawów. Wstrząs anafilaktyczny - leczenie Leczenie wstrząsu, jak wspomniano powyżej, wymaga przede wszystkim jak najszybszego podania adrenaliny. Zazwyczaj dorosłym podaje się domięśniowo 0,3–0,5 mg w rozcieńczeniu 1:1000 w przednio-boczną powierzchnię uda. Nie należy przekraczać jednorazowo dawki 0,5 mg. Dawkę adrenaliny można powtarzać co około 5–15 min, jeżeli nie ma poprawy lub ciśnienie tętnicze jest wciąż zbyt niskie. U większości chorych poprawę stanu ogólnego osiąga się po podaniu 1–2 dawek. Inne leki, takie jak leki przeciwhistaminowe (np. antazolina czy klemastyna) czy też glikokortykosteroidy (np. metylprednizolon) mają znaczenie drugorzędne i odgrywają rolę głównie w przeciwdziałaniu narastaniu objawów. Leki przeciwhistaminowe zmniejszają świąd skóry i wysypkę. Glikokortykosteroidy są silnymi lekami przeciwalergicznymi, ale zaczynają działać po kilku godzinach i głównie zapobiegają nawrotowi objawów wstrząsu anafilaktycznego. W leczeniu duszności spowodowanej skurczem oskrzeli skuteczne są krótko działające leki rozszerzające oskrzela (zobacz: Leki stosowane w chorobach alergicznych). W celu przeciwdziałania niedotlenienia organizmu chory otrzymuje do oddychania tlen. Niekiedy w wyniku obrzęku („opuchnięcia”) tkanek w gardle może dojść do utrudnienia oddychania grożącego uduszeniem. W takim wypadku lekarz będzie musiał wykonać intubację (założyć rurkę przez krtań do tchawicy umożliwiającą oddychanie). Jeśli obrzęk będzie zbyt duży, to wykona tzw. konikotomię – wkłuje małą rurkę bezpośrednio przez skórę szyi do tchawicy. Często przetacza się też dożylnie płyny, aby uniknąć nadmiernego spadku ciśnienia tętniczego. W razie zatrzymania oddechu lub krążenia lekarz podejmuje akcję reanimacyjną. Bardzo rzadko zdarza się tzw. przedłużająca się anafilaksja, kiedy to pomimo leczenia chory nadal ma objawy przez wiele godzin, a nawet dni. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie? U wielu chorych objawy wstrząsu anafilaktycznego mogą cofnąć się samoistnie (organizm człowieka wydziela wiele substancji, w tym adrenalinę przeciwdziałającą skutkom wstrząsu), u innych dochodzi do jego narastania, a nawet śmierci (najczęściej w ciągu 5–30 minut od początku objawów – około 1–3% chorych). Niekiedy chorzy nie są świadomi, że jakiś czynnik może wywołać u nich wstrząs. W rzadkich wypadkach wstrząs pojawia się u nich po raz pierwszy w życiu, powodując zgon. Chory, który przebył wstrząs anafilaktyczny, może prowadzić normalne życie, ale musi być świadomy, że może ponownie dojść do nawrotu objawów wstrząsu. Nie ma zatem możliwości „wyleczenia”. Niestety nie ma możliwości przewidzenia ciężkości objawów kolejnego wstrząsu anafilaktycznego. Co trzeba robić po zakończeniu leczenia? Najważniejszym elementem postępowania u chorego, który przebył wstrząs jest ustalenie, co go spowodowało. Z reguły wymaga to skierowania do alergologa. Po opanowaniu objawów wstrząsu lekarz może pobrać krew w celu oceny tzw. swoistych przeciwciał w razie podejrzenia uczulenia na jakiś alergen, przeciwko któremu skierowane są te przeciwciała. Testy skórne z alergenami (jeśli lekarz uzna, że należy je zastosować) wykonuje się zwykle po około 3–4 tygodniach. Wcześniej mogą wypaść fałszywie ujemnie – to znaczy, że pomimo obecności uczulenia testy te go nie wykażą. W specjalistycznych ośrodkach niekiedy wykonuje się tzw. próby prowokacyjne (polegają na ostrożnym podaniu np. niewielkiej ilości pokarmu podejrzewanego o wywołanie objawów anafilaksji i obserwowanie, jakie wywoła on objawy; w razie ich obecności chory otrzymuje natychmiast leczenie). Oczywiste jest, że chory musi unikać znanych sobie czynników, które doprowadziły do powstania wstrząsu (zobacz tabelę poniżej). W razie rozpoznania którejś z chorób z kręgu alergii powinien regularnie kontrolować się i stosować do jego zaleceń. W przypadku uczulenia na jady owadów błonkoskrzydłych zaleca się odczulanie na ich jad. Pacjent powinien nosić przy sobie zawsze preparat adrenaliny (np. w amułkostrzykawce) oraz pisemną informację na co jest uczulony (wpisanie odpowiedniej informacji medycznej na kartce noszonej wraz z dokumentem tożsamości lub na noszonej bransoletce). W Polsce dostępne są następujące preparaty adrenaliny w autowstrzykiwaczu lub ampułkostrzykawce: EpiPen Jr., Epipen Senior, Adrenalina WZF. Postępowanie w celu unikania czynników wywołujących wstrząs anafilaktyczny Czynnik mogący wywołać wstrząs Postępowanie alergeny wziewne (sierść konia, kota) lateks unikanie kontaktu z alergenami zwierzęcymi stosowanie rękawiczek, zabawek i innych przedmiotów niezawierających lateks (unikać np. balonów, prezerwatyw) leki, szczepionki i surowice nie wolno ponownie stosować preparatów powodujących anafilaksję otrzymanie informacji z nazwami uczulających leków od lekarza (w miarę możności ze wszystkimi nazwami handlowymi danego leku) informowanie o uczuleniu na dany preparat pracowników służby zdrowia (tak, by nie został on przepisany lub podany) testy prowokacyjne (np. z penicyliną) w miarę możliwości stosowanie preparatów doustnych a nie dożylnych po przyjęciu szczepionki przeciwalergicznej czy surowicy pozostać na obserwacji (zwykle 30 minut) w razie uczulenia na białko jaja kurzego nie przyjmować szczepionek je zawierających pokarmy i dodatki do pokarmów (np. konserwanty) unikanie uczulających pokarmów nawet w śladowej ilości – czytanie etykietek, informowanie o uczuleniu na jakiś pokarm w restauracji unikanie np. sałatek z surowymi jarzynami i owocami, pokarmów konserwowanych, barwionych, wędzonych itp. jady owadów błonkoskrzydłych przy przebywaniu na zewnątrz na świeżym powietrzu unikanie czynników mogących przywabiać owady (kolorowych strojów, mocnych perfum, spożywania posiłków) nie odganiać gwałtownie owadów, nie zabijać ich wysiłek fizyczny unikanie wysiłku po spożyciu posiłków i alkoholu, przed miesiączką zimno unikanie nagłego oziębiania ciała – np. skoków do wody Co robić, aby uniknąć wstrząsu anafilaktycznego? Plan postępowania u chorych, którzy przeszli wstrząs anafilaktyczny powinien obejmować cztery główne punkty, które zostały wcześniej omówione. Niektórzy chorzy, zwłaszcza ci z anafilaksją idiopatyczną, muszą stale zapobiegawczo stosować leki przeciwhistaminowe.

wstrząs anafilaktyczny u psa po szczepieniu